به گزارش همدان پرس؛ واژه خور ریشه پهلوی دارد و از «هور» به معنی خورشید یا «آفتاب» گرفته شده است، کوه خورزنه با دارا بودن ۵ غار دستکند و سنگ نگاره های باستانی از مهمترین کوه‌های استان به شمار میرود.
همچنین نوع پوشش گیاهی و جانوری آن بسیار اهمیت دارد. در محوطه کوه خورزنه یک تپه باستانی و یک گورستان تاریخی به نام شاه تهماسب (شاه طهماسب) قرار دارد. دیواره‌های این کوه یکی از قدیمی‌ترین مجموعههای صخره‌نوردی و سنگ‌نوردی در استان است. زنده‌یاد «محمود اجل» پدر کوهنوردی کلاسیک ایران در دست‌نوشتههای خود مینویسد: «اولین کلاس کوهنوردی همدان از سال ۱۲۹۰ تا ۱۳۰۴در بلندی‌های این کوه برگزار شده است.
مهمترین ویژگی خورزنه این است که در جای جای آن حکاکی و برآمدگی‌هایی به صورت دایره دیده میشود که این خورشیدوارهها در قطرهای مختلف از ده سانتی متر تا یک و نیم متر، هم در داخل غارها و هم درسطح سنگ‌ها در نقاط مختلف کوه دیده میشود. با توجه به نام کوه که محل برآمدن خورشید است و این‌که پژوهشگران این منطقه را محل سکونت مهرپرستان دانسته‌اند و باورهایی نیز از آیین مهر در میان بومیان این منطقه وجود دارد، پرسش‌هایی از این دست پیش می‌آید که آیا این دایره‌ها ارتباطی با نام کوه و آیین مهر دارد و یا این‌که نگاره‌ها کاربرد ستاره‌شناسی و سنجش زمان داشته‌اند و یا از نمادهای جادویی پیش از به وجود آمدن مذاهب و ادیان در دوره غارنشینی بوده است؟
کوه خورزنه با غارهای پیدا و پنهان و طبیعت کم‌نظیر و نیز منطقهای که تا دهه هفتاد جزء منابع طبیعی بوده، زیستگاه و پناهگاه گونه‌های جانوری بسیاری بود اما با رشد سکونتگاه‌های شهری و روستایی اطراف و تهدید و تصاحب اراضی توسط زمین خواران، این سرمایه ملی و زیستگاه طبیعی و همچنین گونه‌های جانوری اش مورد تهدید قرار گرفته است. امروزه دو تیره جغد، عقاب، خرگوش، روباه، شغال، جوجه تیغی، تشی یا خارپشت، قمری و انواع پرندگان و خزندگان و گونه‌های مختلف آفتاب‌پرست در این زیستگاه وجود دارند. حضور عشایر و شکارچیان تهدید دیگری است که زندگی این جانوران را در معرض خطر قرار داده است. در اطراف خورزنه سنگواره و فسیل به وفور یافت می شود
.
کوه خورزنه با تپهها و آثار تاریخی پیرامونش از گونه محوطههایی است که از سویی در محاصره زمین‌خواران است و روز به روز حلقه این محاصره تنگ‌تر میشود و از سوی دیگر چالههایی که دزدان عتیقه و دارندگان گنج‌یاب و فلز یاب در این منطقه ایجاد میکنند، مدام زخم‌هایی در پیکر این موهبت طبیعی و اثر باستانی به جای میگذارد که دل هر دوستدار تاریخ و فرهنگ این دیار را به درد می‌آورد، از همین روی نیاز به توجه اساسی دارد. این محوطه باستانی در سال ۱۴۰۰ ثبت ملی شد تا شاید از گزند حوادث انسانی در امان بماند.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با تأکید بر این‌که موقعیت قرارگیری محوطه خورزنه نسبت به شهر همدان باعث شده آن را خورزنه بنامند، توضیح می‌دهد: خورزِنه «xorzene»: مشرق، سمتی که خورشید از آن برآید، نام کوهی در مشرق همدان. «کــوه خورزنــه» پهنه برآمدن خورشید/ کوهی کــه خورشید از آن سر می‌زند، از نگاه زبان‌شناسی یــا گویش کردی، همان «پهنه برآمدن خورشید» اســت (رشیدی‌نژاد و همکاران، ۱۳۹۵: ۵۶۷). محوطه خورزنه، در جنوب شرقی شهر همدان واقع شده است. این محوطه از طرف شرق با روستای تفریجان، از جنوب با روستای چیشین، از غرب با روستای فقیره (کوی محمدیه)، از سمت شمال غربی نیز با حصار حاج شمسعلی، شهرک بهشتی و مزدقینه مجاور است.
تصویر ۱: موقعیت محوطه میراث زمین‌شناسی خورزنه نسبت به شهر همدان
این محوطه در تاریخ شانزدهم آذرماه سال ۱۴۰۰ هجری شمسی تحت عنوان محوطه «میراث زمین‌شناختی خورزنه همدان» به ثبت رسید.
تصویر ۲: محدوده عرصه و حریم مصوب محوطه میراث زمین‌شناختی خورزنه همدان
«صاحب محمدیان‌منصور» که بیشترین پژوهش‌ها را در این محوطه تاریخی انجام داده، توضیح می‌دهد: عرصه محوطه میراث زمین شناختی خورزنه متشکل از سه تپه اصلی است که «تپه خورزنه» بزرگترین تپه و در قسمت جنوبی محوطه واقع شده و کشیدگی آن کل قسمت جنوبی را گرفته است و بخش اعظم مساحت محوطه را به خود اختصاص داده است. این تپه تسلط کاملی نسبت به شهر همدان و مناطق پیرامونی آن دارد و حدود ۱۴۰ متر از زمین‌های اطراف ارتفاع دارد. تپه الله‌وردی‌خان یا شاه طهماسب، در قسمت شمالی این محوطه قرار گرفته است و به شماره ۱۷۴۶۳ در تاریخ ۶/۱۲/۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این تپه بر روی بستر طبیعی تپه خورزنه در میان تپه ماهورهای متصل به دامنه تپه خورزنه قرار گرفته است و علت نامگذاری آن نیز بقایای یک بنای مدفون کاوش نشده در قسمت فوقانی آن است. تپه «پنبهلان» نیز در قسمت شمال شرقی این پردیس واقع شده است.
ویژگی‌های زمین‌شناسی محوطه میراث زمین‌شناختی خورزنه همدان
به گفته محمدیان‌منصور طبق نقشه زمین‌شناسی همدان، جنس سنگ‌های موجود در کوه خورزنه از نوع Marly limestone است که مربوط به رسوبات الیگو- میوسن در دوره سنوزوئیک و قدمت آن به ۲۳ تا ۳۶ میلیون سال پیش می‌رسد. در این ناحیه، تناوبی از سنگ آهک، آندزیت و به ویژه رسوبات شیلی و ماسه سنگ خاکستری تیره وجود دارد که از یک دگرگونی آشکار متأثر هستند.
تصویر ۳: نقشه زمین‌شناسی همدان
جذابیت‌های زمین‌شناسی محوطه خورزنه را می‌توان به دو دسته شامل: غارهای طبیعی و فسیل‌ها طبقه‌بندی کرد.
غارهای طبیعی
جنس سنگ‌های خورزنه باعث شکل‌گیری غارهای متعددی در محوطه شده است. تاکنون هفت غار شناسایی شده است که سه مورد از آنها طبیعی و چهار مورد دستکند هستند. غار جمشید، غار صخره‌نوردی و غار بمباران هوایی هر سه طبیعی هستند.
تصویر ۴: غارهای طبیعی محوطه خورزنه
فسیل‌ها
وجود فسیل‌های فراوان صدفهای دو کفه‌ای، جذابیت فراوانی را برای گردشگران ایجاد کرده است.
تصویر۵: فسیل صدفهای دوکفه‌ای در محوطه خورزنه
ویژگی‌های تاریخی محوطه میراث زمین‌شناسی خورزنه
محمدیان‌منصور معتقد است هرچند کاوشی تاکنون در محوطه خورزنه انجام نشده است، اما طبق نظر رشیدی‌نژاد و همکاران، همه مواد فرهنگی مانند: کانسار، روش‌های برداشت سنگ و... در خورزنه متعلق به دوره اشکانی-ساسانی است. از جمله ویژگی‌های تاریخی محوطه خورزنه می‌توان به معدن تاریخی، غارهای دستکند، نیایشگاه مهری و آثار تاریخی مدفون در تپه شاه طهماسب اشاره کرد.
معدن تاریخی
وی ادامه می‌دهد: در خصوص بعضی از عناصر و یادمان‌های سنگی همدان منابعی وجود دارد که نشان می‌دهد معدن این یادمان‌ها از کوه خورزنه بوده است. از جمله این موارد می‌تواند به شیرسنگی، هفت‌پستان، ستون‌های مسجد جامع و بعضی از آثار موجود در موزه سنگ هگمتانه اشاره کرد. همچنین نشانه‌هایی نیز در محوطه خورزنه وجود دارد که وجود معدن تاریخی را تأیید می‌کند. مهمترین متن تاریخی که محل برداشت سنگ مربوط به مجسمه سنگ شیر را از کوه خوزنه دانسته است کتاب معجم البلدان است.
تصویر ۶: مجسمه شیرسنگی ساخته شده از سنگ‌های خورزنه
یاقوت حموی در کتاب معجم‌البلدان (۶۲۱ ه.ق) در توضیح مربوط به همدان مینویسد: شیرویه (پسر شهردار همدانی) گوید: سليمان بن داوود (ع) از جایگاه همدان گذر می‌کرد، گفت: چگونه است این جایگاه که با این بستر بزرگ آبی و فراخی پهنه‌اش، شهری در آن نساخته‌اند! گفتند: ای پیغمبر خدا! هیچ کس در آن پایدار نمی‌ماند. زیرا که سرما سخت در آن فرو می‌آید، و به بلندی نیزه برف می‌ریزد. پس وی به صخرجنی گفت: آیا شگرد و چاره‌ای هست؟ گفت آری. پس آنگاه وی، دَدی تراشیده از سنگ برآورد؛ و آن را به سبب سرما طلسمی ساخت و بنهاد و شهر را بنا کرد. شیرویه گوید: دَد همان شیر است که از سنگ خورزنه تراشیده شده است؛ و خورزن کوهکی است بر دروازه‌ی همدان، که فراروی دم شیر قرار گرفته است. و این شیر که از خرسنگی یکپارچه تراشیده شده، از شگفتی‌های همدان است. اندامشان از پاهایش، باز و جدا (مقصود: ایستاده) نیست، چنان‌که گویی شیر (ژیان) بیشه است؛ و همین‌جا پیوسته نیازگاهی برای سلیمان (ع) بوده است (حموی، ۱۳۵۶: ۴۱۷) بر اساس نوشته یاقوت می‌توان گفت که حدود ۸۰۰ سال است که نام خورزنه بر این تپه نهاده شده است.
«هاینس‌لوشه» باستان‌شناس آلمانی در گزارش‌های باستان‌شناسی مربوط به ایران نظریه اساسی منطوی در این رساله آن است که: شیرسنگی همدان از ساخته‌های یونانیان باشد که به احتمال قریب به یقین، حَسَب دستور اسکندر مقدونی هنگام بازگشت وی از اکباتان به بابل (۳۲۴ ق.م.) از خرسنگ‌های کوه خورزنه نزدیک همدان تراشیده شده و بر دروازدی خراسان آن شهر به مثابه یادبودی نصب شده است. به نظر می‌رسد که شیر سنگی همدان نه‌تنها یادبودی برای هفاییستون است، بلکه حتی قسمتی از وضع روحی او را در اهلاق و ظواهر شیر مانندش مجسم می‌کند. از این‌رو شیر همدان، یادبود یکی از نزدیکترین ویژگان اسکندر کبیر است و در حقیقت تنها چیزی است که وی در این کشور از خود به یادگار گذارده است. بر اساس نظر هاینس‌لوشه این تپه از زمان اشکانیان شناخته شده بوده و مردم از آن سنگ برداشت می‌نموده‌اند.
این نظریه هاینس‌لوشه توسط علی‌ابن‌حسین مسعودی در کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر (۳۳۲ ه.ق) نیز این چنین بیان شده است: مردم همدان راجع بدان (شیرسنگی) اخباری از گذشتگان خود نقل می کنند، بدین که اسکندر پسر فیلیپس هنگام بازگشت از شهرهای خراسان ، پس از مراجعت از هند و چین همدان را بنا کرد و آن شیر را برای شهر و باروی آن طلسمی ساخت.
به گفته محمدیان‌منصور وجود دوایر متعدد و فراوان در جای جای این منطقه نیز یکی از مواردی است که مورد اختلاف نظر محققان است. به نظر می‌رسد که این دوایر نشانه‌هایی از محل برداشت، ستون، پایه ستون، سرستون و سنگ آسیا هستند.
تصویر ۷: نمونه ای از برداشت سنگ آسیاب
هرچند محققانی نیز بر این باورند که گوناگونی اندازه و فرم دوایر با دهانه‌های از ۶ سانتی متر تا بیش از ۱ متر گویای معدن‌کاوی نیست و با انگاره‌های آیینی همخوانی دارند.
تصویر ۸: نمونه‌هایی از دوایر موجود در محوطه خورزنه
بنابر روش‌های برداشت سنگ از خورزنه، می‌توان دوره زمانی سده‌ی ۵ ه.ق. (بر پایه سنگ‌شناسی نمونه‌هایی چون سنگ‌نما و آب‌نما و... در موزه هگمتانه) را برای این محل محتمل دانست.
تصویر۹: موزه سنگ هگمتانه و آثار ی که احتمال ساخت آنها از معدن سنگ کوه خورزنه وجود دارد
در کتاب خاطرات ظهیرالدوله (حاکم همدان در سال ۱۲۸۵ ه.ش) درباره معدن بودن این تپه در دوره قاجار نیز چنین آمده است: کوه خورزنه طرف مشرق شهر همدان است به مسافت تقریباً سه ربع فرسخ. چندان کوه بزرگی نیست. ارتفاعش از دامنه شاید صد و پنجاه ذرع باشد. دورش كمتر از يك فرسنگ نیست، دو ثلث از ارتفاعش خاك و پاره سنگ و يك ثلث آخرش تخته سنگ است. حالا ستون و سنگ‌های لازمه شهر را از آنجا می‌آورند.
غارهای دستکند
همان‌طور که گفته شد از هفت غار شناسایی شده سه مورد طبیعی و چهار مورد دستکند هستند. غار هفت سورگله، غار خورزن و دو غار کوچک دیگر دستکند هستند.
محمدیان‌منصور می‌گوید: مردم روستای تفریجان واژه هفت سور گله را به معنای هفت گله ۴۰۰ تایی گوسفند می‌دانند که در این غار امکان پنهان شدن داشته است. اهالی روستای تفریجان همچنین باور دارند که چاهی در انتهای این غار وجود دارد که به راسته مسگرخانه در بازار همدان متصل است. همچنین معتقد هستند که گنج عظمیی در این غار مدفون است
.
ظهیر الدوله در سال ۱۲۸۵ ه.ش از این غار دیدن می‌کند و آن را این‌چنین تشریح می‌کند: در وسط طول این کوه غاری کنده‌اند خیلی تماشایی رو به جنوب، دهنه این غار تقریباً بیست ذرع است و به ارتفاع سه چهار ذرع به طور شيب کنده شده است، سقفش يك پارچه سنگ است. عمق غار از دهنه تا ته، شاید هفتاد هشتاد ذرع باشد که همه‌جا خیلی تند سرازیر است و همه جا عرضش پنجاه شصت ذرع است، بلکه عمقش زیادتر بوده و پر شده است.
تصویر۱۰: غار هفت سور گله
ظهیرالدوله در خاطراتش غار خورزن را چنین توصیف می‌کند: «تقریباً ده ذرع در کمال سختی سینه‌مال عقب عقب می‌رفتیم، در حالتی که کمر و سر و دست و پایمان به سنگ‌های بزرگ تصادف می‌کرد. خیلی به سختی رد می‌شدیم. با هزار جان کندن رسیدیم به جایی که توانستیم بنشینیم. بعد به جایی که ایستادیم، چند چراغی که داشتیم روشن کردیم. عجب جایی بوده است، خیلی عبرت‌انگیز. این غار را هم همان طور از سنگ کنده‌اند سراشیب تا به آب می‌رسد. يك جا محتاج شده‌اند که مثل ستون از سقف تا به زمین سنگی را نکنده گذارده‌اند. هشت، نه تخت برای منزل کردن در يك طرف این غار مرتبه به مرتبه سنگ‌بندی کرده‌اند. هر کدام گنجایش بیست سی نفر منزل کردن را دارد. از يك طرف غار هم راه سراشیب تندی است که آن وقت که در این غار گرفته نبوده شاید با اسب تا قعر غار می‌رفته‌اند. ما هم رفتیم تا آخر، آنجا که در یک کنار مثل دهنه چاهی از سنگ تراشیده و آب بیرون آمده بود. خفاش زیادی در سقف بودند که به دیدن چراغ ما به پرش آمده بودند.
تصویر ۱۱: غار خورزَن
این پژوهشگر توضیح می‌دهد: در خصوص قدمت تاریخی غارها تاکنون مطالعه علمی صورت نگرفته است، اما اظهارنظرهایی شده است. «مصطفوی» در این‌باره آورده اســت: «بــه مسافت قریب بــه شش کیلومتر در مشرق شیرسنگی مزبور، «کوه خورزنــه» قرار دارد و بعضی در همدان اظهار می‌دارند در کـوه مزبور، غـار قدیمی بـه همـان نام خـورزن بـا ســتون‌های سنگی وجود دارد کــه ظاهراً مربوط بــه عهد هخامنشی است».
با توجه به مطالعات کتابخانه‌ای و انطباق این مطالعات با بازدیدهای میدانی فرضیه‌هایی نظیر: معدن سنگ، مخفیگاه و نیایشگاه درباره کاربری‌های این غارها محتمل است. وجود نشانه‌هایی از دوایر متعدد در جداره غارها و شکل کندهکاریهایی قوسی شکل در سقف‌ها فرضیه استخراج ستون و پایه ستون و سرستون از داخل غارها را تقویت می‌کند.
تصویر ۱۲: برداشت قوسی شکل در سقف غار هفت سور گله
در دو منبع خاطرات ظهیر الدوله و تاریخ غیرت نیز اشاره‌هایی به مخفیگاه بودن غارها شده است.
گویا آن وقت که اهالی اکباتان طوایف و کوه‌نشین بوده است مثلا هزار سال قبل از میلاد در این کوه مأمن‌های سخت داشته‌اند که بعدها محض آنکه اشرار یا دزدها منزل نکنند شکسته و مسدود کرده‌اند.
در رمان تاریخ غیرت که شیخ موسی نثری در سال ۱۲۷۶ه.ش، آن را نگاشته است و به داستان جنگ بین دولت صفویه و عثمانی در سالهای ۱۱۰۲ تا ۱۱۰۹ شمسی و اشغال شدن شهر همدان توسط احمد پاشا پرداخته شده، آمده است که در این واقعه گروهی از مردم همدان برای حفظ جان مدتی در غار خورزن پنهان شده بودند. هرچند که این کتاب رمانی تاریخی است اما نشان از کاربری مرسوم آن غار در میان مردم زمان نگارش رمان داشته است.
نیایشگاه مهری
درباره بعد نیایشگاهی محوطه خورزنه باید گفت که این مسئله هم درباره کل تپه خورزنه مطرح شده و هم درباره غارهای خورزنه که در خصوص هر کدام مواردی مطرح است. درباره نیایشگاه بودن غارها فرضیه‌هایی مطرح است که ریشه درموارد زیر دارد:
- وجود دوایر خورشید‌گون در غارها و در جای جای تپه
- نام غار خورزَن
- تابیدن روشنایی خورشید تا انتهای غار در خرم روز (روز اول دی زادروز مهر و خورشید که «ابوریحان بیرونی» این روز را «خره روز» یا «خوره روز» نامیده است)
- وجود آب در انتهای غار خورزن چرا که نیایش مِهر زمانی در غارها انجام می گرفت که آبی در نزدیکی آن روان بوده است و مِهر از دل سنگ سربرآورده است.
تصویر ۱۳: تابش خورشید در روز اول دی‌ماه تا انتهای غار خورزن
اما در خصوص بعد نیایشگاهی کل محوطه نیز فرضیه‌هایی در میان محققان مطرح است که از آن جمله می‌توان به پژوهش رشیدی نژاد و همکاران اشاره کرد.
محمدیان‌منصور در این‌باره می‌گوید: از دیگر نشانه‌های به جامانده، محرابه‌هایی ست که بر دیواره تونل های ناتمام کنده شده است که مانند برخی نمونه‌های نیایشگاه‌های مهری (مانند نیایشگاه مهری مراغه در آذربایجان شرقی) است؛ چنین یافته‌ای، شاید بتوان با آن‌چه بر دل صخره‌ای گنجنامه و فرهادداش همدان به چشم می‌خورد، با تفاوتی در فرم و ژرفای آن، یکی دانست.
تصویر ۱۴: محرابه‌های کنده شده بر دیواره تونل‌ها
آثار تاریخی مدفون در تپه الله‌وردی‌خان
تپه الله‌وردی‌خان یا شاه‌طهماسب، همان‌طور که گفته شد در در قسمت شمالی محوطه میراث زمین‌شناسی خورزنه قرار گرفته است.
تصویر ۱۵: ساختار معماری قابل تشخیص بر روی تپه اله‌وردی‌خان، تصویر هوایی سال ۱۳۳۵
بر روی بستر طبیعی تپه الله‌وردی‌خان و بر بلندترین قسمت آن آثار و بقایای یک سازه خشتی دیده میشود. این خشت‌ها پخته است و به همراه ملات در ساخت بنا به کار رفته است. در بعضی از قسمت‌ها آثار طاق زنی به کمک این خشت‌ها و ملات دیده میشود.
تکه سفال‌هایی از دوره اشکانی در تپه شاه طهماسب، بر بستری طبیعی با سازه‌ای خشتی ۴۰*۴۰*۱۰ سانتیمتر که رخ نمون آن در گودال‌های کنده شده و برفرازش پیداست.
تصویر ۱۶: سازه‌های خشتی تپه اله‌وردی خان
با توجه به موقعیت قرار گرفتن بر روی بستر طبیعی یک تپه و با توجه به خشت‌های با ابعاد فوق الذکر و تکنیک به کار رفته در ساخت سفال‌ها به نظر می‌رسد که این بنا متعلق به دوران تاریخی باشد.
تصویر ۱۷: سفال‌های کوه خورزنه در زمین‌های کشاورزی دامنه آن و تپه شاه طهماسب
ویژگی‌های طبیعی محوطه میراث زمین‌شناختی خورزنه
این محوطه از منظر گونه‌های گیاهی و جانوری نیز جالب و نیازمند توجه است. حیواناتی مانند جغد، عقاب، تشی، خفاش، روباه، خرگوش و شغال در این محوطه وجود دارد.
تصویر ۱۸: گونه‌های جانوری خورزنه
گونه‌های گیاهی جالب توجهی نیز نظیر: بادام کوهی (Amygdalus lycioides) ، شکرتیغال (Echinops)، زنبق (Iris)، لاله (Tulip) و ... در این محوطه وجود دارد.
تصویر ۱۹: گونه‌های گیاهی خورزنه
ویژگی‌های فرهنگی محوطه میراث زمین‌شناختی خورزنه
به گفته محمدیان منصور این منطقه به دلیل وجود عواملی مثل؛ موقعیت قرارگیری خورزنه نسبت به خورشید و شهر همدان، وجود غارهای دستکند، حکاکی و برآمدگی‌هایی به صورت دایره، صخره‌های خاص با حالت‌های ایستاده و یک بنای مدفون در زیر خاک، باورهای زیادی در اذهان مردمان بومی شکل گرفته و دارای ویژگی‌های فرهنگی و اعتقادی خاصی در بین مردم شده است. یکی از رایج‌ترین این باورها نوعی تقدس و اعتقاد به وجود گونه‌هایی از مهرپرستی در این کوه یا غارها یا بنای مدفون در خاک دارد. وجود صخره‌هایی به صورت ایستاده و خاص نیز سبب شکل‌گیری افسانه‌هایی درباره آنها شده است. افسانه صخره خواهربرادر و دو خواهران از جمله چنین داستان‌هایی است.
تصویر ۲۰: صخره‌های ایستاده و خاص در محوطه خورزنه
در خصوص بنای مدفون در تپه شاه طهماسب نیز در بین مردم باورهای خاصی وجود دارد بعضی از اهالی روستای تفریجان عنوان میکنند که این تپه هسته اولیه شکل‌گیری همدان است و گروهی آن جا را «قلعه‌گبری»می‌دانند.
ویژگی‌های ورزشی محوطه میراث زمین‌شناختی خورزنه
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان این‌که یکی از ویژگی‌های بسیار شاخص محوطه خورزنه، وجود صخره‌های مناسب جهت ورزش سنگ‌نوردی است که به دلیل دارا بودن درجه‌های سختی متنوع قابلیت آموزش افراد مبتدی تا پیشرفته را دارد، توضیح می‌دهد: به همین دلیل از این محوطه به عنوان «مدرسه سنگ‌نوردی» یاد شده است.
تصویر ۲۱: صخره‌نوردی در محوطه خورزنه
صخره‌های خورزنه دارای جاذبه گردشگری ورزشی جهانی هستند یکی از گردشگران اتریشی در کتاب خود با عنوان «چهره ایران» مسیرهای سنگ‌نوردی خورزنه و نام و درجه سختی آنها را در آلمان به چاپ رسانده است. در محوطه خورزنه مسیرهای صخره نوردی با درجه سختی‌های متفاوتی از ۵.۸ (مسیر رویا) تا c ۵.۱۳ (مسیر دوپی‌یر) وجود دارد.
تصویر ۲۲: مسیرهای صخره‌نوردی درمحوطه خورزنه
تصویر ۲۳: مسیرهای صخره‌نوردی درمحوطه خورزنه
